Take note: TẤT CẢ NHỮNG ĐIỀU CẦN NHỚ VỀ HỆ THẦN KINH THỰC VẬT Hệ thần kinh chia ra làm hai phần, đó là hệ thần kinh trung ương và hệ ...
Take note: TẤT CẢ NHỮNG ĐIỀU CẦN NHỚ VỀ HỆ THẦN KINH THỰC VẬT
Hệ
thần kinh chia ra làm hai phần, đó là hệ thần kinh trung ương và hệ thần kinh
ngoại biên. Hệ thần kinh trung ương bao gồm não và tủy sống; hệ thần kinh ngoại
biên bao gồm những thứ còn lại, bao quát tất cả thông tin cảm giác đi về não và
mọi thông tin từ não đi ra. Hệ thần kinh ngoại biên lại chia thành hai phần, đó
là hệ thần kinh Soma và hệ thần kinh thực vật. Hệ Soma về cơ bản chính là hệ thần
kinh vận động, bao gồm các dây thần kinh đến các cơ bắp. Nhánh còn lại, hệ thần
kinh thực vật, là phần mà chúng ta sẽ nói về trong bài này. Về chức năng, hệ thần
kinh thực vật đảm nhiệm trọng trách duy trì nội cân bằng của cơ thể.
🏷️ Hệ thần kinh thực vật chia làm hai phần đó là Hệ
Giao Cảm và Hệ Phó Giao Cảm.
🖍️ Hệ Giao Cảm còn gọi là “Thoracolumbar System” bởi vì các hạch giao cảm được phân bố dọc theo các đốt sống ngực (Thoracic) và đốt sống thắt lưng (Lumbar). Bởi vì các hạch giao cảm được bố trí cạnh các đốt sống nên các sợi trước hạch thường ngắn và các sợi sau hạch thường khá dài. Trong hệ giao cảm, mỗi axon của neuron trước hạch có thể tạo Synapse với nhiều tế bào sau hạch; do đó, hệ giao cảm có hoạt động khá bao quát.
🖍️ Hệ Phó Giao Cảm còn gọi là “CranioSacral System” bởi vì các neuron trước hạch được tìm thấy ở khu vực thân não (Cranial là sọ) và khu vực xương cùng (Sacral). Trong hệ Phó Giao Cảm, các hạch được bố trí gần với các cơ quan đích (chúng không nằm gần các đốt sống). Do đó, các axon trước hạch thường dài hơn và các sợi sau hạch thường ngắn hơn. Trong hệ Phó Giao Cảm, mỗi axon trước hạch thường chỉ tạo Synapse với một hoặc hai tế bào sau hạch; do đó, tác động của hệ Phó Giao Cảm khu trú hơn.
🖍️ Nhiều cơ quan cùng chịu tác động của cả hệ Giao Cảm và hệ Phó Giao Cảm, trong đó các cơ quan quan trọng có thể kể ra như Tim, Mắt, Cơ trơn khí quản, Cơ trơn ống tiêu hóa và cơ trơn sinh dục. Nhớ rằng cơ trơn mạch máu của vòng tuần hoàn không nằm trong nhóm này. Hầu hết cơ trơn mạch máu được chi phối bởi hệ Giao Cảm. Do đó, huyết áp và sức cản ngoại vi được điều phối bởi hệ giao cảm.
🖍️ Đối với đa số các cơ quan chịu tác động của cả hệ Giao Cảm và hệ Phó Giao Cảm, hai hệ này thường đem lại tác dụng trái ngược. Để nhớ được tác dụng của hệ Giao Cảm và phó Giao Cảm tại cơ quan đích, chỉ cần nhớ nguyên tắc này: Hệ giao cảm được gọi là Catabolic (dị hóa), có nghĩa là nó đốt năng lượng, còn hệ Phó Giao Cảm được gọi là Anabolic (đồng hóa), có nghĩa là nó cố gắng tiết kiệm năng lượng. Hệ giao cảm được thiết kế để đáp ứng với các tình huống “fight-or-flight” - nghĩa đen là “chiến đấu hay bỏ chạy”. Đây là từ chỉ các tình huống nguy cấp, mang tính sống còn và đòi hỏi phải đáp ứng liền ngay và lập tức. Bạn có thể tưởng tượng ra được khi ở trong một tình huống như thế thì phản ứng của cơ thể sẽ nên như thế nào: Đồng tử nên giãn rộng, nhịp tim và sức co bóp của tim nên tăng để đẩy mạnh tuần hoàn (Beta 1), đường khí quản nên giãn ra để tăng hô hấp, dải dạ dày - ruột nên được cắt giảm hoạt động (thành ruột giãn ra và các cơ vòng thắt lại), máu nên được dồn từ dải dạ dày - ruột và da về cho cơ bắp (beta 2), sự chuyển hóa nên được đẩy mạnh để tăng nguồn cấp năng lượng là Glucose cho cơ thể.
🖍️ Ứng dụng quan trọng
Ở trạng thái nghỉ ngơi (tình huống không nguy cấp), các thuốc ức chế vào hiệu lực của Norepinephrine (Giao Cảm) sẽ ít đạt hiệu quả, trong khi các thuốc ức chế hiệu lực của Acetylcholine tại các Receptor Muscarinic (Phó Giao Cảm) sẽ mang lại hiệu quả to lớn. Ngược lại, trong các tình huống fight-or-flight như là chấn thương hoặc stress nặng thì các thuốc ức chế Norepinephrine sẽ có hiệu lực đáng kể.
🖍️ Hệ Giao Cảm còn gọi là “Thoracolumbar System” bởi vì các hạch giao cảm được phân bố dọc theo các đốt sống ngực (Thoracic) và đốt sống thắt lưng (Lumbar). Bởi vì các hạch giao cảm được bố trí cạnh các đốt sống nên các sợi trước hạch thường ngắn và các sợi sau hạch thường khá dài. Trong hệ giao cảm, mỗi axon của neuron trước hạch có thể tạo Synapse với nhiều tế bào sau hạch; do đó, hệ giao cảm có hoạt động khá bao quát.
🖍️ Hệ Phó Giao Cảm còn gọi là “CranioSacral System” bởi vì các neuron trước hạch được tìm thấy ở khu vực thân não (Cranial là sọ) và khu vực xương cùng (Sacral). Trong hệ Phó Giao Cảm, các hạch được bố trí gần với các cơ quan đích (chúng không nằm gần các đốt sống). Do đó, các axon trước hạch thường dài hơn và các sợi sau hạch thường ngắn hơn. Trong hệ Phó Giao Cảm, mỗi axon trước hạch thường chỉ tạo Synapse với một hoặc hai tế bào sau hạch; do đó, tác động của hệ Phó Giao Cảm khu trú hơn.
🖍️ Nhiều cơ quan cùng chịu tác động của cả hệ Giao Cảm và hệ Phó Giao Cảm, trong đó các cơ quan quan trọng có thể kể ra như Tim, Mắt, Cơ trơn khí quản, Cơ trơn ống tiêu hóa và cơ trơn sinh dục. Nhớ rằng cơ trơn mạch máu của vòng tuần hoàn không nằm trong nhóm này. Hầu hết cơ trơn mạch máu được chi phối bởi hệ Giao Cảm. Do đó, huyết áp và sức cản ngoại vi được điều phối bởi hệ giao cảm.
🖍️ Đối với đa số các cơ quan chịu tác động của cả hệ Giao Cảm và hệ Phó Giao Cảm, hai hệ này thường đem lại tác dụng trái ngược. Để nhớ được tác dụng của hệ Giao Cảm và phó Giao Cảm tại cơ quan đích, chỉ cần nhớ nguyên tắc này: Hệ giao cảm được gọi là Catabolic (dị hóa), có nghĩa là nó đốt năng lượng, còn hệ Phó Giao Cảm được gọi là Anabolic (đồng hóa), có nghĩa là nó cố gắng tiết kiệm năng lượng. Hệ giao cảm được thiết kế để đáp ứng với các tình huống “fight-or-flight” - nghĩa đen là “chiến đấu hay bỏ chạy”. Đây là từ chỉ các tình huống nguy cấp, mang tính sống còn và đòi hỏi phải đáp ứng liền ngay và lập tức. Bạn có thể tưởng tượng ra được khi ở trong một tình huống như thế thì phản ứng của cơ thể sẽ nên như thế nào: Đồng tử nên giãn rộng, nhịp tim và sức co bóp của tim nên tăng để đẩy mạnh tuần hoàn (Beta 1), đường khí quản nên giãn ra để tăng hô hấp, dải dạ dày - ruột nên được cắt giảm hoạt động (thành ruột giãn ra và các cơ vòng thắt lại), máu nên được dồn từ dải dạ dày - ruột và da về cho cơ bắp (beta 2), sự chuyển hóa nên được đẩy mạnh để tăng nguồn cấp năng lượng là Glucose cho cơ thể.
🖍️ Ứng dụng quan trọng
Ở trạng thái nghỉ ngơi (tình huống không nguy cấp), các thuốc ức chế vào hiệu lực của Norepinephrine (Giao Cảm) sẽ ít đạt hiệu quả, trong khi các thuốc ức chế hiệu lực của Acetylcholine tại các Receptor Muscarinic (Phó Giao Cảm) sẽ mang lại hiệu quả to lớn. Ngược lại, trong các tình huống fight-or-flight như là chấn thương hoặc stress nặng thì các thuốc ức chế Norepinephrine sẽ có hiệu lực đáng kể.
🏷️ Các chất trung gian hóa học và các Receptor🖍️ Trong hệ thần kinh thực vật, có hai loại Neuron tham gia vào việc kết nối đến cơ quan đích, đó là các sợi trước hạch và các sợi sau hạch.
🖍️ Tất cả các sợi thần kinh trước hạch của hệ thần kinh thực vật sử dụng Acetylcholine làm chất trung gian hóa học của mình. Acetylcholine bám vào các Receptor Nicotinic ở các tế bào thần kinh sau hạch. Ngoài tìm thấy ở các hạch thần kinh, Receptor Nicotinic còn được tìm thấy ở tủy thượng thận và các đĩa thần kinh vận động (của hệ thần kinh vận động)
🖍️ Tất cả các sợi sau hạch của hệ Phó Giao Cảm đều sử dụng AcetylCholine làm chất trung gian hóa học. Ở các cơ quan đích, Acetylcholine tương tác với các Receptor Muscarinic. Các receptor này được tìm thấy chủ yếu ở các tạng và dải dạ dày - ruột.
🖍️ Hầu hết (nhớ là chỉ hầu hết thôi) các sợi sau hạch của Hệ Giao Cảm đều tiết ra Norepinephrine (hay Noradrenaline) (trừ tuyến mồ hôi tiết ra Acetylcholine và tủy thượng thận tiết ra Epinephrine). Ở các cơ quan đích, Norepinephrine tương tác với nhiều Receptor khác nhau, là các receptor Alpha và Beta. Các receptor này lại chia thành nhiều loại và phân bố ở các cơ quan nhất định. Vd: Beta 1 ở tim, Beta 2 ở mạch máu của cơ xương và cơ trơn khí quản, cơ trơn dải dạ dày - ruột, thành bàng quang và tử cung phụ nữ mang thai, Beta 3 ở mô mỡ, Alpha 1 ở thành mạch máu và Alpha 2 ở các neuron trước hạch.
🖍️ Acetylcholine được tạo thành từ Acetyl Coenzyme A
và Choline. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ nó được phân giải bởi enzyme
Acetylcholinesterase.🖍️ Epinephrine và Norepinephrine được tạo thành theo
sơ đồ sau:
Tyrosine ➡️ Dopa ➡️ Dopamine ➡️ Norepinephrine ➡️ Epinephrine. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, Norepinephrine sẽ được tái hấp thu vào đuôi neuron mà trước đó nó được giải phóng ra.
Tyrosine ➡️ Dopa ➡️ Dopamine ➡️ Norepinephrine ➡️ Epinephrine. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, Norepinephrine sẽ được tái hấp thu vào đuôi neuron mà trước đó nó được giải phóng ra.
COMMENTS